Erken okuryazarlık nedir?
• Okuma öğretimi ilkokul birinci sınıfta başlamasına rağmen çocuklar okumaya ilişkin (yazının işlevi, ses-sembol ilişkileri vb.) pek çok beceriyi okuma öğretiminin çok daha öncesinde kazanırlar(Whitehurst ve Lonigan, 1998)
• Alanyazında bu erken dönem becerileri, erken okuryazarlık olarak isimlendirilmektedir (Rohde, 2015).
• Erken okuryazarlık, okul öncesi dönemde kazanılan, okuma ve yazmaya ilişkin önkoşul bilgi, tutum ve becerilerin tümü olarak tanımlanmaktadır (Whitehurst ve Lonigan, 1998 )
Erken okuryazarlık - varsayımlar
• Dinleme, konuşma, okuma ve yazma becerileri (dili oluşturan öğeler olarak hem sözel hem yazılı) sıralı olarak değil, eş zamanlı ve birbirleriyle ilişkili bir şekilde gelişir.
• Çocuklar yazılı dili dünyaya aktif katılımla öğrenir. Yetişkinlerle yazma ve okuma durumları içinde sosyal bir etkileşim kurarlar, yazıyı keşfederler ve özellikle ailelerinden okur-yazarlık davranışlarını model alırlar.
• Çocuklar yazılı dile karşı bir duyarlılık geliştirdikleri zaman okuma-yazma ortaya çıkar.
Erken okuryazarlık becerileri
1. Kodla ilişkili erken okuryazarlık becerileri: Okuma-yazma sürecinde çocuğun gereksinim duyduğu ve yazının kendi içeriğindeki kod özellikleridir (NICHD, 2005; Westereveld ve diğ., 2017)
2. Anlamla ilişkili erken okuryazarlık becerileri: Yazılı metinleri anlama sürecinde gerekli olan sözel dil becerileridir(NICHD, 2005; Westereveld ve diğ., 2017)
Erken okuryazarlık becerileri iki kategori altında ele alınır
Kodla ilişkili beceriler
1-Yazı Bilgisi 2-Yazıya ve materyallere ilişkin genel bilgiler 3-Harf bilgisi 4-Sesbilgisel işlemleme 5-Fonolojik farkındalık 6-Sözel çalışma belleği 7-Hızlı isimlendirme
Anlamla ilişkili beceriler
1-Alıcı ve ifade edici sözel dil gelişimi
2-Sözcük bilgisi
3-Öyküleme
4-Dilin tüm bileşenleri
5-Fonoloji
6-Morfoloji
7-Sözdizimi
8-Pragmatik
9-Semantik
Kodla ilişkili erken okuryazarlık becerileri
• Yazı Bilgisi: Yazıya ve yazılı materyallere ilişkin genel bilgiler: • Yazılı materyallere ilişkin farkındalık : Yazının yazılma ve okunma yönüne ilişkin, yazının bir işlevi olduğuna ve konuşulan sözcüklere karşılık geldiğine ilişkin farkındalık• Harf Bilgisi: İsmi söylenilen harflerinin gösterilmesi, gösterilen harfin isminin söylenmesi • Harf,ses ilişkileri: Harflerin ses karşılıklarının bilinmesi •İsmini yazma
• Sesbilgisel farkındalık :Sözcükleri oluşturan ses bileşenlerini (sesbirimler vb.) anlamdan bağımsız olarak belirleme ve manipüle etme yeterliliği
• Hızlı isimlendirme : Sembolleri, resimleri hızlıca ve otomatik olarak isimlendirme
• Sözel çalışma belleği : Bir amaca ulaşmak ya da bir problemi çözmek için beynimizin tutabileceği ve işlemleyebileceği sözel bilgi miktarı
Sesbilgisel işlemleme
Sesbilgisel farkındalık :
• Cümleyi sözcüklerine ayırma
• Sözcükleri hecelerine ayırma
• Sözcükleri sesbirimlerine ayırma
• Uyak farkındalığı
• İlk-son ses farkındalığı
• Sesbirimleri birleştirme
Hızlı isimlendirme :
• Hızlı nesne isimlendirme
• Hızlı renk isimlendirme
• Rakam isimlendirme
• Harf isimlendirme vb. (Wiseheart, 2013)
Sözel çalışma belleği :
• Anlamsız sözcük tekrarı
• Geriye rakam hatırlama vb. Ergül, Özgür-Yılmaz ve Demir, 2017)
Sesbilgisel farkındalık:
• Bir cümleyi sözcüklerine ayırma ve her bir sözcüğü söylerken masaya vurma
• Sözcükleri hecelerine ayırarak söyleme ve kendisine söylenen heceleri birleştirerek sözcüğü söyleme
• Söylenişi benzer olan varlık resimlerini gösterme ya da uyaklı sözcük üretme
• İlk sesi aynı olan varlık resimlerini gösterme ya da üretme
• Son sesi aynı olan varlık resimlerini gösterme ya da üretme
• Söylenen sözcükten ilk ses atma, söylenen sözcükten son ses atma
• Sözcükleri sesbirimlerine ayırma ve sesbirimleri birleştirme (Anthony ve Francis, 2005; Kargın ve diğ., 2018; Carrol ve diğ, 2003)
Hızlı isimlendirme:
• Çocuğun işlemleme hızı ve beynindeki sözcüklere erişim hızı hakkında bilgi verir (www. understood.com).
• Çocukların tanıdığı varlıkların seri olarak sıralanmış sayfalarda isimlerini ne kadar hızlı bellekten çağırıp söyledikleri değerlendirilir (Lervag ve Hulme, 2009).
• Yavaş isimlendirme, ilerideki okuma güçlükleri ile çoğunlukla ilişkili çıkar (Bowey, 2005; Howard Allor, 2002)
Sözel Çalışma Belleği:
• Bilgiyi işlemleme ve depolama işlemlerini eş zamanlı olarak yürütür.
• Bilişsel bir etkinlik için gerekli olan bilgilere hızlı bir şekilde erişebilen,
• Dikkat dağıtıcı bir uyaran veya görevi engelleyen bir etken olduğunda dahi dikkatin ilgili göreve yönlendirilmesini sağlayan bir yapı
• Öğrenme sürecinde önemli bir rol oynar. (Cowan, 2006; Engle ve diğ., 1999)
Anlamla ilişkili erken okuryazarlık becerileri
Sözcük bilgisi/Alıcı ifade edici sözcük bilgisi:
• Söylenilen sözcükleri anlama-resimlerini gösterme
• Resmi gösterilen sözcüklerin ismini söyleme
Anlamla ilişkili erken okuryazarlık becerileri
Dil gelişimi :
• Fonoloji
• Morfoloji
• Sözdizimi
• Semantik
• Pragmatik
Anlamla ilişkili erken okuryazarlık becerileri
Öyküleme:
• Öykü grameri
• Giriş ve sonuç cümlesi
• Karakterler
• Sıralı olaylar
• Problem durumu
• Çözüm
• Kullanılan dilin özellikleri
• Cümle karmaşıklığı
• Sözcük yoğunluğu vb. (Justice ve diğ., 2010; 2006)